İptidai Mektep Ne Zaman? Bir Zamanlar Eğitimin Temeli
Bundan birkaç yıl önce, bir akşam İstanbul’a doğru yol alırken bir arkadaşım bana “Hadi gel, bir köy okuluna gidelim, eski eğitim sistemini biraz keşfedelim” demişti. Kısa süre önce okuduğum bir makale, “İptidai Mektep” kelimesiyle beni fazlasıyla etkilemişti ve o günden sonra bu kelime kafamda dönüp duruyordu. İptidai mektep, aslında bir dönemin eğitim sisteminin temel yapı taşıydı. Ama ne zaman? Hangi yıllarda bu mektepler, çocukların geleceğini şekillendiren en önemli yerlerdi?
İptidai Mektep: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e
Bir zamanlar, Türkiye’de eğitim genellikle küçük köylerdeki basit okullarda başlardı. İptidai mektep, işte bu yerlerden biriydi. 19. yüzyılın sonlarına doğru, özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitimin en temel seviyesini oluşturuyordu. Ne büyük okullar vardı ne de teknolojinin nimetlerinden yararlanılabilecek ortamlar. Sadece ilkokul öncesi eğitim veriliyordu ve her şey çok basitti. Kitaplar genellikle tek bir elden geliyordu, öğretmenlerin yetkileri ise sınırlıydı. Fakat belki de her şeyden önemlisi, bir çocuğun okuma yazma bilmesi bu mekteplerle mümkün oluyordu.
Osmanlı’nın son döneminde, 1869’da eğitimde reform yapılmış ve “İptidai Mektep” adıyla ilkokul seviyesinde bir eğitim planı oluşturulmuştu. Fakat eğitimdeki bu devrim, sadece büyük şehirleri değil, köyleri de kapsıyordu. O dönemde, yani 19. yüzyılın sonlarından itibaren, iptidai mektep sayıları hızla artmaya başlamıştı.
Cumhuriyet ile Değişim
Cumhuriyet’in ilanından sonra, iptidai mektepler bir tür kalkınma aracı olarak görülmeye başlandı. 1920’ler, 1930’lar ve 1940’larda okuryazarlık oranının artması için yoğun çabalar harcandı. Özellikle köy enstitüleriyle birlikte, bu tür okullar toplumun her kesimine ulaşabilen okullar haline gelmişti. Artık her çocuğun eğitim alması, sadece eğitimin bir gerekliliği değil, bir halkın modernleşme sürecinin de simgesi haline gelmişti.
Gelişen Dünyada İptidai Mekteplerin Değeri
Hepimiz küçükken, okulda başlayan ilk eğitim yolculuğumuzu hatırlarız. Benim için eğitim, çocukluk yıllarındaki öğretmenimle başlardı. Hem de iptidai mektepten oldukça farklı olsa da, her zaman aklımda olan bir yerdi. O öğretmenimiz, yıllarca süren eğitim hayatının belki de en önemli figürüydü. Her gün yeni bir şey öğrendiğimiz, ilk defa bir kalem tutarak yazı yazmaya başladığımız yerdi. Bu küçük okulların verdiği ilk eğitim, aslında sadece bilgi değil, aynı zamanda hayatı anlamamızda çok önemli bir rol oynadı.
Bu gözlemlerime dayanarak, iptidai mekteplerin geçmişteki önemini hala hissediyorum. Ne kadar gelişmiş, dijitalleşmiş bir eğitim sistemi olursa olsun, o yılların verdiği eğitim anlayışının temelindeki değerlerin hala geçerli olduğunu düşünüyorum. Şu an 25 yaşında bir ekonomi mezunu olarak, her gün veriyle uğraşırken, iş dünyasında edindiğim deneyimlerim bana şu gerçeği öğretiyor: Bir çocuğun temel eğitimi, onun geleceğini şekillendiren bir temeldir.
İptidai Mekteplerin Bugünkü Yeri
Bugün, 21. yüzyılda, iptidai mekteplerin yerini ilkokullar almış durumda. Ama yine de bazen köylerde, kasabalarda hala eski bir dokuyu görmek mümkün. Çocukların yazmayı, okumayı ilk öğrendikleri o ilk adımlar, artık çok daha modern bir şekilde atılıyor ama temelde ne değişti ki? Belki okul binaları biraz daha büyük, öğretmenlerin kaynakları biraz daha bol, ama çocuklar hala aynı heyecanla bir şeyler öğreniyorlar.
Bundan birkaç yıl önce, bir köydeki ilkokulu ziyaret ettiğimde, eski dersliklerde çocukların öğretmenlerinden öğrettiklerini hiç unutamam. Birbirlerine destek olmaktan çekinmeyen bu çocuklar, aslında iptidai mekteplerin hala var olduğunu bir şekilde gösteriyorlardı. Teknoloji ne kadar ilerlerse ilerlesin, insanın temel eğitim anlayışı her zaman aynı olacak.
Sonuç: Geçmişten Geleceğe Eğitim
İptidai mektepler, yalnızca birer okul değil; bir toplumun geleceği için attığı ilk adımlardı. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan yolculuklarında, eğitimde köklü değişimler yaratmışlar ve her geçen yıl daha fazla çocuğun eğitimle buluşmasını sağlamışlardır. Bugün artık bu mekteplerin yeri, çok daha modern okullar olsa da, geçmişin eğitimi, geleceği şekillendirmede hala önemli bir rol oynamaktadır. Ve unutmamak gerekir ki, eğitimdeki en önemli şey çocukların bu temelleri ne kadar sağlam bir şekilde aldıklarıdır. Bu yüzden, ne kadar dijitalleşse de dünya, insanın hayata adım atarken alacağı o ilk eğitim her zaman değerli olacak.
Bazen sabahları işe giderken, okul çağındaki çocukları görürüm. O küçük adımlarla başladıkları yolculuk, belki de bir zamanlar bizim de geçtiğimiz yoldur. İptidai mekteplerin bir zamanlar sağladığı ilk adımlar, çocukların her biri için hala çok kıymetli. Ve belki de daha nice yıllar, onların yollarına ışık tutacak bu ilk eğitimler.